نكته قابل ذكر آن است كه در موارد نفقه ، رجوع به عرف رایج نقش تعیین كننده دارد كه این نظر با نظریه صاحب جواهر(از فقهای بنام) همخوانی دارد جایی كه بعد از انتقاداز كسانی كه نفقه را منحصر به اشیاء معینی دانسته و مخصوصاً هزینه دارو ، عطر ، سرمه و حمام را استثناء كرده اند ، رجوع به عرف را برای تعیین محتوای نفقه مرجح می داند و توضیح می دهد كه اگر مبنای نفقه احتیاج زن باشد ، استثناء دارو و سایر اشیاء مذكور وجاهت ندارد .

دراین نوشتار ، پس از بیان مطالبی در خصوص نفقه ( بامحوریت نفقه زن ) به بررسی نحوه اقامه دعوی كیفری و حقوقی در محاكم قضایی به منظور مطالبه نفقه می پردازیم . و در آخر نمونه هایی از برگ دادخواست و اظهارنامه و شكواییه را جهت آشنایی با تنظیم آنها در بخش ضمائم ارائه می دهیم .

مبحث اول – مطالبی پیرامون نفقه و قوامین مرتبط با آن :

یكم – اقسام نفقه :

دركتاب ترمینولوژی حقوق سه قسم نفقه مشخص شده است :

1- نفقه زوجه

2- نفقه اقارب(خویشاوندان نسبی مثل فرزند ، نوه و پدر و مادر )

3- نفقه زندانی

دراین نوشته پیرامون نفقه همسر به عنوان محور بحث و نفقه اقارب به عنوان بحثی فرعی بحث می گردد و در خصوص نفقه زندانی سخنی به میان نخواهد آمد .

دوم – طرح یك سؤال :

آیا زن آنچه را كه شوهر به عنوان نفقه به او می دهد مالك می شود یا فقط اجازه استفاده از نفقه به زن داده شده است ؟

درپاسخ بایستی در محتوای نفقه تفكیك قائل شد و چنین بیان كرد :

- برای تشخیص طبیعت حق زن بر نفقه باید به اراده شوهر و عرف و عادت كه مفسر اراده است رجوع شود .

- اگر مورد نفقه از اموال مصرف شدنی باشد (مثل خوراكی ها و عطر و صابون)زن را میتوان مالك آن تلقی كرد .

- اگر مورد نفقه از اموال غیر مصرفی باشد مثل مسكن واثاث البیت كه با بهره مندی از آنها ، عین نابود نمی شود . زن فقط از آنها منتفع می شود و مالكیتی بر آنها ندارد .

- اگر مورد نفقه از اموال غیرمصرفی مثل ، لباس وكفش باشد ، زن بر آنها مالكیت دارد ولی نمی تواند به طور غیر متعارف و به زیان شوهر در آنها تصرف نماید . مثل اینكه جامه نویی را به دیگری ببخشد و یا پاره كند زیرا دراینصورت سوء استفاده از حق تلقی شده ك ممنوع و موجب مسئولیت مدنی زن می شود .

سوم - مقایسه ای بین نفقه همسر و نفقه اقارب :

در كلیات نفقه همسر را بنا بر تعریف قانون مدنی بیان كردیم . نفقه اقارب حسب تعریف عبارتست از ؛ [مسكن واثاث خانه و خوراك و پوشاك بقدررفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت انفاق كننده .] در اینجا بین این دو نفقه مقایسه صورت گرفته است .

- نفقه زن حسب ماده 1203 قانون مدنی مقدم بر نفقه اقارب است .

- حسب ماده 1206 قانون مدنی زن می تواند نفقه معوقه (زمان گذشته )خود را مطالبه كند وبرای وصول آن در دادگاه دعوی نماید ولی خویشاوندان نسبی فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند .

- نفقه زن مشروط به فقر و یا تمكن مرد نیست . زن ، اگر چه ثروتمند یا شاغل باشد می تواند از شوهر نفقه بخواهد . در صورت استنكاف شوهر از دادن نفقه حسب ماده 1129 قانون مدنی ، زن حق خواهد داشت كه از دادگاه تقاضای طلاق نماید . بند 2 ماده 8 قانون حمایت خانواده اشعار می دارد ،[استنكاف شوهر از دادن نفقه زن وعدم امكان الزام او به تادیه نفقه همچنین در موردی كه شوهر سایر حقوق واجبه زن را وفا نكند و اجبار او به ایفاء هم ممكن نباشد ] زن از محضر دادگاه می تواند تقاضای صدور گواهی عدم سازش نماید . اما در نفقه اقارب حسب مواد 1197 و 1198 قانون مدنی فقر یك طرف و تمكن طرف دیگر شرط تحقق وجوب نفقه است .

ماده 1197 قانون مدنی : كسی كه مستحق نفقه است كه ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد .

ماده 1198 قانون مدنی : كسی ملزم به انفاق است كه متمكن از دادن نفقه باشد .......

- نفقه زوجه تكلیف یك جانبه است و در حقوق ایران زن مكلف به دادن نفقه به شوهر خود نیست ، در حالی كه نفقه اقارب یك تكلیف متقابل است (یعنی فرزند ملكف به دادن نفقه به والدین و پدر مكلف به دادن نفقه به فرزند و نوه هاست .)

- طلب زن بابت نفقه طلب ممتازه است . تبصره 2 ماده 12 قانون حمایت خانواده چنین اشعار
می دارد ؛ [پرداخت نفقه قانونی زوجه و اولاد بر سایر دیون مقدم است .]

چهارم – تعارض در پرداخت نفقه همسر و حقوق عمومی :

- گفته شد كه حسب قانون تادیه نفقه از مطالبات ممتازه است و بر پرداخت سایر نفقه ها مقدم است .

- طبق ماده 160 قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 1366 مطالبات مالیاتی دولت در شمار مطالبات ممتازه است .

- حسب ماده 49 قانون تأمین اجتماعی مطالبات سازمان تأمین اجتماعی كه ناشی از اجرای قانون تأمین اجتماعی است ، جزء مطالبات ممتازه است

حال این سوال مطرح می گردد كه در حالت تعارض پرداخت نفقه ، مالیات و مطالبات سازمان تأمین اجتماعی كدامیك بر سایرین مقدم است ؟

درپاسخ می گوییم ؛ نفقه زوجه حتی بر طلب دولت بابت مالیات و طلب سازمان تأمین اجتماعی مقدم است . یعنی اول باید نفقه همسر پرداخت گردد . در توجیه این نظر می توان گفت كه ؛[قانون مالیاتهای مستقیم و قانون تأمین اجتماعی ، عام و قوانین مربوط به نفقه زن ، خاص است و عام هیچگاه ناسخ خاص محسوب نمی شود .]

پنجم – شرایط تحقق نفقه :

1- عقد دائم (ماده 1106 قانون مدنی اشعار می دارد ؛ در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است ) لذا در عقد نكاح منقطع (صیغه) شوهر الزامی به پرداخت نفقه ندارد . مگر اینكه در شرط ضمن عقد منقطع پرداخت خرجی شرط شده باشد .

2- تمكین زن از شوهر (حسب ماده 1108 قانون مدنی ؛ هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع كند مستحق نفقه نخواهد بود .)

كلامی در تمكین و اقسام آن :

تمكین از آثار ریاست مرد بر خانواده است كه دارای دو معنای خاص و عام است :

تمكین به معنای خاص : آنست كه زن نزدیكی جنسی با شوهر را به طور متعارف بپذیرد و جز در مواردی كه مانع موجهی داشته باشد از برقراری رابطه جنسی سرباز نزند .

تمكین به معنای عام : آنست كه زن وظایف خود را نسبت به شوهر انجام دهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت كند و ریاست شوهر را در خانواده بپذیرد . بدیهی است اگر شوهر توقعات نامشروع یا نامتعارفی از زن داشته باشد ، زن مكلف به اطاعت از او نیست .

عدم تمكین : عدم تمكین در اصطلاح حقوقی نشوز و زنی كه از شوهر اطاعت نمی كند ناشزه نامیده
می شود . بایستی توجه داشت كه نافرمانی زوج و عدم ایفاء زناشویی از ناحیه او نیز نشوز بوده و چنین مردی ناشز نامیده می شود . حال اگر نافرمانی و نشوز ازدو طرف (زوجین)باشد در اصطلاح حقوق شقاق نامیده
می شود.

مقابله با زن ناشزه :

- مرد می تواند به دادگاه مراجعه و الزام زن به تمكین را بخواهد .

- عدم پرداخت نفقه به زن ناشزه كه در مقابل شوهر تمكین نمی كند .

- در ماده 1108 قانون مدنی آمده كه ؛ [هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع كند مستحق نفقه نخواهد بود .]

- درماده 642 قانون مجازات اسلامی وقتی شوهر را مستحق مجازات عدم پرداخت نفقه می داند كه زن از او تمكین كرده باشد .

ششم – چه زنانی مستحق نفقه هستند :

1- همسر دائمی كه تمكین كرده باشد .

2- به زن در مدت طلاق رجعیه نفقه تعلق می گیرد . ماده 1109 قانون مدنی در این خصوص اشعار می دارد ؛ [نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اینكه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد .]

3- حسب ماده 1109 قانون مدنی ، اگر عده به جهت فسخ نكاح یا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد .

4- در مدت عده ناشی از فسخ نكاح یا طلاق بائن ، اگر زن از شوهر خود آبستن باشد در اینصورت تازمان وضع حمل زن حق نفقه خواهد داشت .

5- مطابق ماده 1110 قانون مدنی ؛ در ایام عده وفات ، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی كه پرداخت نفقه به عهده آنان است (در صورت عدم پرداخت)تأمین می گردد .

6- در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد . مگر اینكه شرط شده یا آنكه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد .

7- با توجه به مفاد ماده 1110 قانون مدنی ، زن آبستن از شوهر خود در مدت عده وفات بطریق اولی حق نفقه دارد .

مبحث دوم – نحوه اقامه دعوی حقوقی و كیفری مطالبه نفقه :

1- ماده 1111 قانون مدنی اشعار می دارد ؛[زن می تواند درصورت استنكاف شوهر از دادن نفقه به محكمه رجوع كند . در این صورت محكمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محكوم خواهد كرد.] این ماده قانونی مسئولیت مدنی شوهر را در قبال عدم پرداخت نفقه بیان می كند و جوازی است قانونی برای مطالبه حقوقی نفقه توسط زن .

2- در ماده 642 قانون مجازات اسلامی می خوانیم ؛[هر كس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمكین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید ، دادگاه او را از سه ماه و یك روز تا 5 ماه حبس محكوم می نماید ] در این ماده قانونی هم مسئولیت كیفری شوهر را وقتی از پرداخت نفقه استنكاف كند بیان می دارد و جوازی است برای زن ، كه به دادسرا و دادگاههای جزایی مراجعه ودعوی كیفری مطالبه نفقه ومجازات شوهرراازآن مرجع درخواست نماید .

3- بایستی توجه داشت كه دادگاه هنگامی شوهر را به دادن نفقه ملزم خواهد كرد كه رابطه زوجیت محرز باشد و شوهر نتواند عدم تمكین زن را ثابت كند . بنابراین در دعوی مطالبه نفقه :

اثبات زوجیت با ارائه عقدنامه و یا مدركی دیگر به عهده زن است .

- و اثبات عدم تمكین زن به عهده شوهر است .

علیهذا زنی كه مدعی دریافت نفقه است بایستی ثابت كند كه همسر دائمی مرد است و اگر مرد برای فرار از پرداخت نفقه منكر زوجیت شود یا دعوی عدم تمكین همسرش را نماید بایستی این موضوع را در دادگاه اثبات كند والا محكوم به تأدیه نفقه خواهد شد .

گفتار نخست – نحوه مطالبه نفقه در شعب حقوقی دادگستری :

یكم – مدارك لازم :

1- تهیه و تنظیم دادخواست مبنی بر مطالبه نفقه در دو نسخه

2- تهیه فتوكپی مطابق با اصل شده عقدنامه و شناسنامه در دو نسخه

3- وكالت نامه وكیل در صورت داشتن وكیل و دلائل اثبات وكالت .

4- برگ اظهار نامه اگر قبلاً اظهار نامه ای برای شوهر ارسال شده باشد .

دوم – نحوه تنظیم دادخواست :

1- در ردیف خواهان ، مشخصات و نشانی زوجه نوشته می شود .

2- در ردیف خوانده ، مشخصات و نشانی زوج درج می گردد .

3- در ردیف وكیل یا نماینده قانونی ، مشخصات وكیل اگر وجود داشته باشد والا در مقابل این ردیف واژه «اصیل» نوشته می شود .

4- در ردیف خواسته و بهای آن درج می گردد ، [الزام خوانده به پرداخت نفقه ایام گذشته و صدور قرار تامین خواسته .]

5- در ردیف دلایل و منضمات دادخواست ، نام دلائل و اسناد نوشته می شود .

6- در شرح دادخواست متن ذیل بعنوان نمونه نگارش می شود .

ریاست محترم دادگاههای عمومی و انقلاب شهرستان.............................................

سلام علیكم ؛

احتراماً باستحضار می رساند ؛ اینجانبه ......................................................طبق عقد نامه پیوست همسر دائمی و قانونی خوانده آقای ...................................................................... می باشم .نامبرده از تاریخ......................................... بدون دلیل موجه اینجانبه را بدون نفقه رها و از تامین معاش و تهیه مسكن و لباس كه از وظایف اصلی قانونی و شرعی وی می باشد امتناع كرده است و چون حاضر به تمكین از زوج می باشم به استناد مواد 1106 و 1206 قانون مدنی تقاضای صدور حكم به محكومیت خوانده به پرداخت نفقه ایام معوقه را دارد و جهت سهولت در وصول و جلوگیری از اقدامات زوج برای فرار از دین و عدم پرداخت نفقه مورد مطالبه بدواً تقاضای صدور قرار تامین و توقیف خواسته از اموال وی معادل مبلغ خواسته به استناد ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی با احتساب خسارت مورد استدعاست .

نام ونام خانوادگی

امضاء

سوم – مراجعه به دادگاه و تسلیم دادخواست :

1- ابطال تمبر برروی برگهای دادخواست در واحد نقش تمبر مرجع قضایی .

2- مطابق با اصل كردن مدارك و مستندات در دفتر تطبیق اصل مدارك با كپی های نقش تمبرشده (همراه داشتن اصل مدارك الزامی است ) .

3- ضمیمه كردن اسنادو مدارك و برگهای دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی .

4- تحویل اوراق تنظیمی و مدارك به دفتر ثبت دادخواست های مرجع قضایی و دریافت شماره .

5- با مراجعه مجدد به دفتر ثبت و ارائه شماره شعبه رسیدگی كننده معلوم می گردد .

6- در شعبه رسیدگی كننده اگر ایرادی متوجه دادخواست و ضمائم نباشد سیر رسیدگی قضایی بوسیله ابلاغ اخطاریه به خواهان وخوانده شروع خواهد شد .

تذكر : گاهی زوجه می تواند قبل از تقدیم دادخواست ، طی اظهار نامه ای نفقه ایام گذشته را از زوج مطالبه نماید . نمونه چنین اظهارنامه ای در بخش ضمائم آورده شده است . برگهای اظهارنامه و دادخواست را میتوان از واحد فروش اوراق و تمبر دادگستری خریداری كرد . برگ اظهارنامه در سه برگ تهیه و تنظیم و پس از الصاق تمبر و پرداخت هزینه ارسال اظهارنامه و ثبت آن به واحد ابلاغ برده شده تا به مخاطب ابلاغ و جواب دریافت و ابلاغ گردد .

گفتار دوم – نحوه مطالبه نفقه در دادسرای عمومی و انقلاب :

یكم – به موجب ماده 642 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 ، مردی كه با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمكین ندهد به مجازات حبس محكوم میگردد .

توجه : ظاهر ماده 642 قانون مجازات اسلامی حاكی از آن است كه قانونگذار برای عدم پرداخت نفقه آینده زن مجازات كیفری معین كرده است . لذا به نظر می رسد كه استنكاف از دادن نفقه گذشته مجوز مجازات كیفری شوهر وطرح دعوی كیفری نیست .در حقیقت نفقه معوقه از مصادیق دین است كه بر عهده شوهر است و از مصادیق دعاوی مدنی (حقوقی)است . لذا تعیین مجازات كیفری برای عدم پرداخت دین مدنی بر خلاف اصل است . بدین ترتیب دعوی كیفری مطالبه نفقه ، برای پرداخت نفقه در آینده است كه اگر شوهر حاضر به قبول نشد به زندان محكوم می شود .

دوم – اقامه دعوی مطالبه نفقه در آینده به موجب تسلیم شكواییه به دادسراست .

مدارك لازم :

- فتوكپی مصدق عقدنامه و شناسنامه

- تنظیم شكواییه (طبق فرم نمونه در بخش ضمائم)

- معرفی شهود

مراجعه به مرجع قضایی به منظور :

- مطابق اصل كردن اسناد و مدارك

- الصاق تمبر و پرداخت هزینه شكواییه

- رجوع به دادسرا و به جریان افتادن جریان تعقیب كیفری شوهر .

نكته

1- ازدواج علاوه بر یك پیوند عاطفی ، یك قرار داد اجتماعی است كه قواعد مالی خاصی برآن حكمفرماست كه یكی از این قواعد ، نفقه است .

2- لازمه تمكین ، اقامت در اقامتگاه دائمی شوهر است . بنابراین زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی كند . مگر آنكه در شرایط ضمن العقد شرطی جز این شده باشد .

3- اگر زنی بدون دلیل موجه و بدون موافقت شوهر اقدام به ترك خانه نماید مرد می تواند نفقه او را قطع نماید .

4- اگرزن در منزل شوهر امنیت جانی و تأمینات بهداشتی نداشته باشد و شوهر هم حاضر به فراهم كردن خانه مناسب برای همسرش نباشد ، زن می تواند پس از ارسال اظهارنامه در این خصوص خانه شوهر را برای حفظ سلامت خود ترك كند .

5- مرد نمی تواند از دیدار همسرش با خانواده او جلوگیری كند مگر آن كه عدم صلاحیت اخلاقی آنها ثابت شده باشد .

6- مرد نمی تواند از ااشتغال همسرش در صورتی كه شغل زن مغایرتی با حیثت و شئونات خانواده و جامعه نداشته باشد و به وظایف همسری و خانوادگی لطمه نزند جلوگیری كند . اما اگر ساعات غیبت زن از خانه بواسطه كار به گونه ای باشد كه به وظایف همسری لطمه وارد كند ، شوهر
می تواند وی را مورد اعتراض قرار داده و خواستار تغییر ساعات كار همسرش شود( مثل اینكه شغل همسر بگونه ای باشد كه همیشه شب كار باشد ).

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: